Τι θα πρέπει να κάνει μια μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού;

1. Μωρά, δουλειές, καθαρά χέρια: Να διασφαλίσει διαφανή διαχείριση της περιουσίας του συστήματος (π.χ. διορισμός διοίκησης του ΙΚΑ από τη Βουλή, με πλειοψηφία 2/3, διαρκής κοινοβουλευτικός έλεγχος) και περιστολή δαπανών. Να πάρει σοβαρά μέτρα για την αντιμετώπιση του δημογραφικού και την ενίσχυση της απασχόλησης. Εκτός από απαραίτητες για τη βιωσιμότητα του συστήματος, αυτές οι κινήσεις θα βοηθήσουν να αμβλυνθεί το έλλειμμα εμπιστοσύνης, που είναι σοβαρός λόγος για την αποτυχία μεταρρυθμιστικών προσπαθειών. Πρέπει να είναι πρώτη προτεραιότητα σε οποιαδήποτε τέτοια προσπάθεια.
2. Αξιοπρεπής ελάχιστη σύνταξη, αξιοπρεπής αριθμός δικαιούχων: Να εξασφαλίζει επαρκή ελάχιστη σύνταξη, περιορίζοντάς την σ’ εκείνους που την έχουν πραγματικά ανάγκη (means-tested). Οι σχεδιαστές της μεταρρύθμισης, χρειάζεται, μεταξύ άλλων, να διερευνήσουν και να αξιολογήσουν το απίστευτο 70% των ασφαλισμένων στο ΙΚΑ που λαμβάνουν την ελάχιστη σύνταξη. Είναι διπλοσυνταξιούχοι; Έχουν άλλο εισόδημα κι απλά χρησιμοποιούν τη σύνταξη του ΙΚΑ σαν συμπλήρωμα; Δημιουργεί το σημερινό σύστημα πολύ ισχυρά κίνητρα για πρόωρη συνταξιοδότηση; Είναι παρεπόμενο εισφοροδιαφυγής; Υπάρχουν άλλοι λόγοι που εμποδίζουν αυτούς τους ασφαλισμένους να πάρουν πλήρη σύνταξη;
3. Συγχώνευση, συγχώνευση, συγχώνευση: Να δημιουργήσει ένα ταμείο και μια εθνική σύνταξη για όλους, με κοινούς όρους συνταξιοδότησης, κοινές εισφορές, ένα και μοναδικό αριθμό μητρώου για κάθε ασφαλισμένο και βαθμό αναπλήρωσης που θα εξαρτάται μόνο από τη μισθολογική κλίμακα στην οποία βρίσκεται. Έτσι αίρεται η διαβρωτική δράση του κατακερματισμού, που σπάει τους ασφαλισμένους σε ομάδες συμφερόντων που βλέπουν κάθε αλλαγή ως παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος, συντηρεί τις προϋποθέσεις πελατειακών ρυθμίσεων, αποκλείει τις οικονομίες κλίμακας και κάνει σχεδόν αδύνατο το σχεδιασμό και την αναλογιστική μελέτη του συστήματος.
4. Κρατική συμμετοχή με κοινωνικά, όχι πελατειακά κριτήρια: Να ενισχύσει με ευνοϊκές ρυθμίσεις ομάδες ασφαλισμένων που πραγματικά τις χρειάζονται (π.χ. πραγματικά βαρέα-ανθυγιεινά, άνεργοι μεσήλικες) και εκείνες που εξυπηρετούν ευρύτερο κοινωνικό συμφέρον (π.χ. νέοι γονείς, κάποιοι αγρότες). Να καταργήσει όλους τους “κοινωνικούς πόρους”.
5. “Φρομ μάι κοουλντ, ντεντ χαντζ”: να σεβαστεί εγγυηθεί ώριμα συνταξιοδοτικά δικαιώματα (δηλ. προσδοκώμενους όρους και απολαβές ασφαλισμένων που βρίσκονται κοντά στη σύνταξη), όσο άδικα, επαχθή και σπάταλα κι αν φαίνονται. Δεν υπάρχει χειρότερη καταβόθρα πολιτικής-κοινωνικής εμπιστοσύνης από τέτοιου είδους αβεβαιότητες και εκπλήξεις.

Στο τελευταίο ποστ της σειράς θα κάνω μια ενδεικτική πρόταση μεταρρύθμισης με βάση τα παραπάνω. Για να συντηρήσω το σασπένς (κλασικά νέιλ-μπάιτερς αυτές οι συζητήσεις για το ασφαλιστικό) θα κάνω πρώτα τρία σύντομα σχόλια για το νόμο Πετραλιά, την εναλλακτική πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ και την πρόταση της ΦιΣ [pdf] (παλιότερα, των Ταύρων) για μετάβαση σε μεικτό σύστημα με ισχυρή κεφαλαιοποιητική συνιστώσα.

Για δύο — εξίσου σοβαρούς — λόγους: το σημερινό σύστημα είναι κοινωνικά άδικο και οικονομικά προβληματικό.

Είναι κοινωνικά άδικο γιατί ενώ η Ελλάδα εμφανίζεται να έχει έναν από τους υψηλότερους βαθμούς αναπλήρωσης (σχέση σύνταξης-μισθού) παγκοσμίως (πρόσφατες μελέτες του ΟΟΣΑ και της ΕΕ [pdf] τον υπολογίζουν γύρω στο 100%!), έχει και έναν από τους υψηλότερους δείκτες ανισοκατανομής συνταξιοδοτικού πλούτου και, μάλλον φυσιολογικά, ένα από τα μεγαλύτερα ποσοστά ηλικιωμένων κάτω από το όριο της φτώχειας στην ΕΕ [pdf]. Εν ολίγοις, ο εντυπωσιακός μέσος βαθμός αναπλήρωσης καμουφλάρει τις ανισότητες του συστήματος. Ενώ κάποιες ομάδες ασφαλισμένων (κυρίως εκτός ΙΚΑ) απολαμβάνουν βαθμούς αναπλήρωσης που σε κάποιες περιπτώσεις υπερβαίνουν αρκετά το 100%, η πλειοψηφία των ασφαλισμένων στο ΙΚΑ πιάνουν-δεν πιάνουν ένα 65% των ήδη χαμηλών για δεδομένα ΕΕ μισθών τους.¹ Ανάμεσα στα κοινωνικά άδικα προνόμια που απολαμβάνουν οι τυχεροί του συστήματος είναι και οι λεγόμενοι κοινωνικοί πόροι: μη προοδευτικοί φόροι υπέρ τρίτων που πληρώνουμε όλοι μας και στους οποίους χρωστούν, σε μεγάλο βαθμό, τα εντυπωσιακά αποθεματικά τους τα ταμεία των νομικών, των υπαλλήλων της ΔΕΗ και των δημοσιογράφων (μεταξύ άλλων [pdf]). Στον ίδιο πίνακα μπορείτε να δείτε και την τρίτη εστία αδικίας: τις τρελές (και χωρίς κοινωνική σκοπιμότητα) ανισότητες στη χρηματοδότηση διαφορετικών ταμείων από τον κρατικό προϋπολογισμό.

Είναι οικονομικά προβληματικό² γιατί δεν έχω δει ούτε μια αναλογιστική μελέτη που να δείχνει ότι το IKA μπορεί να επιβιώσει, με τη σημερινή μορφή του συστήματος, πέρα από το 2025, δεδομένων των δημογραφικών τάσεων και της συνεχώς επιδεινούμενης σχέσης ασφαλισμένων-συνταξιούχων. Δεν μπορεί, ακόμα κι αν το κράτος γίνει συνεπές στις υποχρεώσεις του, ακόμα κι αν η εισφοροδιαφυγή περιοριστεί δραματικά — πράγμα μάλλον δύσκολο όταν έχουμε ήδη τις υψηλότερες εισφορές στην Ευρώπη.³ Εκτός κι αν αυξηθεί σημαντικά η ήδη υψηλή (η υψηλότερη στην ΕΕ) χρηματοδότηση του συστήματος από τον προϋπολογισμό.

Όμως ειλικρινά δεν βλέπω τίποτα προοδευτικό στην στήριξη ενός κοινωνικά άδικου συστήματος από ολοένα και μεγαλύτερο κομμάτι του κρατικού προϋπολογισμού (σε βάρος άλλων στόχων, και με όχημα τους — κατά κανόνα μη προοδευτικούς, έμμεσους — φόρους μας).

Μπορώ να καταλάβω την αντίθεση στο νόμο Πετραλιά, που ούτε αίρει τις αδικίες του σημερινού συστήματος, ούτε εξασφαλίζει τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητά του.⁴ Αλλά βρίσκω μάλλον θλιβερή την αντανακλαστική αντίδραση σε οποιαδήποτε πρόταση μεταρρύθμισης και τη συνακόλουθη απουσία ρεαλιστικών εναλλακτικών προτάσεων. Η θλίψη δεν αφορά τον παραλογισμό αυτής της αντίδρασης, αλλά την ψυχρή λογική της. Περισσότερα για αυτό σε επόμενο πόστ.

 

¹ Αντίστοιχα χαμηλός είναι ο βαθμός αναπλήρωσης εισοδήματος των ασφαλισμένων στο ΤΕΒΕ. Τα μόνα στοιχεία που έχω για αυτές τις διαφορές στους βαθμούς αναπλήρωσης είναι από μια μελέτη του ΟΟΣΑ (1993) και την έκθεση Σπράου (1997).
² Και άρα άδικο και για τις μελλοντικές γενιές.
³ Δείτε, ας πούμε, τις προβολές στην αναλογιστική του ΙΝΕ/ΓΣΕΕ [pdf].
⁴ Εκτός κι αν υπάρχουν κάποιες μυστικές αναλογιστικές μελέτες, που έχουν διαβάσει μόνο η Πετραλιά κι ο Αλογοσκούφης.