Η ψήφος στο σουρεαλιστικό δημοψήφισμα της Κυριακής δυστυχώς δεν μπορεί να βγάλει μαγικές λύσεις: μας επιτρέπει να σπρώξουμε τη χώρα είτε προς λιτότητα εντός ευρωσυστήματος, είτε προς λιτότητα εκτός ευρωσυστήματος (αυτό που ο Αρίστος λέει λιτότητα με συμμάχους, ή λιτότητα χωρίς συμμάχους).* Χωρίς βεβαιότητες, το ΝΑΙ θα είναι μια σπρωξιά προς το πρώτο· το ΟΧΙ, μια σπρωξιά προς το δεύτερο. Θα ψηφίσω ΝΑΙ για τρεις λόγους:

1. Το χειρότερο σενάριο της λιτότητας εντός ευρωσυστήματος το ξέρουμε. Είναι πολύ κακό, αλλά σίγουρα πιο ανεκτό από το χειρότερο σενάριο της λιτότητας εκτός ευρωσυστήματος, που είναι απόλυτη καταστροφή, ειδικά για τους πιο αδύναμους. (Το ανεκτό σενάριο της λιτότητας εκτός ευρωσυστήματος απαιτεί νόρμες, πολιτικό προσωπικό, δημόσια διοίκηση και θεσμούς που δεν έχουμε σήμερα)

2. Η λιτότητα εντός ευρωσυστήματος είναι επιλογή αναστρέψιμη σε έναν εκλογικό κύκλο. Αν τα πράγματα πάνε πολύ άσχημα, αυτός δύσκολα θα υπερβαίνει τα 2 χρόνια. Η λιτότητα εκτός ευρωσυστήματος είναι επιλογή δύσκολα αναστρέψιμη· μπορεί να οδηγήσει σε έξοδο από την ΕΕ, δεσμεύοντας και μελλοντικούς ψηφοφόρους.

3. Τα δικά μας κακά μπορούμε να τα διορθώσουμε πιο εύκολα μέσα στην Ευρώπη. Τα κακά της Ευρώπης μπορούμε να τα διορθώσουμε μόνο με αργά βήματα, αλλαγές πολιτικών συσχετισμών, συμμαχίες και προσαρμογές σε μικρές και μεγάλες κρίσεις. Δεν υπάρχει για εμάς μεγαλύτερη τραγωδία από “μια καλύτερη Ευρώπη” που θα έρθει ταχύτερα σαν προσαρμογή στην αποτυχία, την απομόνωση και την πιθανή έξοδο της Ελλάδας.

Σε όσους δεν έχουν ακόμα αποφασίσει και σε αυτούς που κλίνουν προς το ΟΧΙ προτείνω, με πολύ σεβασμό, πολλή σκέψη. Πρέπει να σκεφτούμε καλά τι εντολή δίνουμε με την ψήφο μας και πώς η εντολή αυτή θα γίνει αντιληπτή μέσα και έξω από τη χώρα. Αυτή η ψήφος μπορεί να καθορίσει όχι μόνο το δικό μας αύριο αλλά και το πώς θα μας κρίνουν οι επόμενες γενιές.

* Δεν πείθομαι ότι υπάρχει σήμερα σοβαρή πιθανότητα καλύτερης λύσης εντός ευρωσυστήματος. Με τη χώρα σε οριακή κατάσταση και τις αγορές να αντιδρούν μάλλον χλιαρά μέχρι σήμερα στο δράμα της διαπραγμάτευσης, το ΟΧΙ λογικά ενισχύει περισσότερο την θέση όσων προτιμούν την Ελλάδα εκτός ευρώ, παρά τη διαπραγματευτική θέση της ελληνικής κυβέρνησης (που επιπλέον θα έχει και μικρότερα περιθώρια υποχώρησης, πόσο μάλλον υλοποίησης μιας συμφωνίας με όρους χειρότερους από αυτούς που θα έχουν απορριφθεί σε δημοψήφισμα λίγες μέρες πριν). Ακόμα κι αν δούμε αναταραχή στις αγορές, πιο πιθανή βλέπω μια κίνηση της Ευρωζώνης για να πείσει ότι δεν φοβάται έξοδο της Ελλάδας, παρά την προσφορά μιας καλύτερης συμφωνίας.